Pahayag ni VP Leni Robredo
July 29, 2020
Sa puntong ito, halos isang buwan na na mahigit isang libo bawat araw ang dagdag sa mga COVID positive cases ng bansa. Halos magdadalawang libo na rin ang pumanaw, bukod pa sa napakaraming naospital, naubusan ng ipon, nawalan ng trabaho, o nakakaranas ng paghihirap at pangamba sa mga panahong ito. Mahigit limang buwan na ang lumilipas mula nang naiulat ang unang kaso ng COVID-19 sa ating bansa.
Sa malaking bahagi ng panahong ito, minabuti ng Tanggapan ng Pangalawang Pangulo na gawin ang makakaya upang tumugon sa kahit anong paraan basta may maitulong, gaano man kalimitado ang aming budget o mandato.
Humaharap ako sa inyo ngayon upang iulat ang mga natutuhan namin sa panahong iyon: Ang feedback mula sa mga eksperto, mula sa mga doktor, at mula sa mga pinakaapektado—ang hinaing ng mga nasa komunidad, ng mga frontliners, ng mga napipilitang sumugod sa panganib dahil kailangang magtrabaho, ng mga drivers, ng mga locally-stranded individuals na napipilitang matulog sa hagdan o bangketa.
Sa harap ng ganitong kalaking krisis, lalo lang tayong malalagay sa panganib kung matitibag ang mga institusyon nating pampamahalaan. Ituring sanang karagdagang ambag ang pahayag na ito—mga rekomendasyon at aral mula sa halos limang buwan na naming pakikipag-ugnayan sa ating mga kababayan para labanan ang COVID.
Hindi mapipigil ang pandemya kung basta mag-aabang na lang tayo ng bakuna. Kailangang maampat ang pagkalat nito sa lalong madaling panahon. Nagsisimula ang lahat sa tamang datos, na pundasyon ng tamang desisyon. Mula dito, matutukoy ang kung sino at aling mga lugar ang dapat tutukan pagdating sa mass testing, contact tracing, at suporta sa mga komunidad at ospital. Kung magiging tama ang tugon sa aspekto ng healthcare, mako-control ang community transmission, magiging mas mabilis, ligtas, at strategic ang pagbubukas ng ekonomiya, maiiwasan ang pagkawala ng trabaho, at hindi na dadami pa ang dadanas ng kahirapan. Mababawasan ang pangamba ng pagsasara, at hindi na kakailanganing umabot sa punto ng pagle-layoff sa mga empleyado, o mas malala, sa pagtiklop ng mga negosyo.
Ito ang broad strokes ng plano. Wala akong duda na mulat ang pamahalaan dito. Pero malaki ang krisis, at maraming dapat gawin, kaya kailangan nating lahat maging mas maliksi sa pagtukoy sa mga puwang, at maging mabilis at malikhain sa pagpuno nito. Heto ang ilang mungkahi:
Una, linisin at pabilisin ang pagkalap ng datos ukol sa COVID-19. Kung magagawa ito, magiging mas matibay ang pinagmumulan ng mga desisyon, polisiya, at programa para mapigilan ang paglaganap ng virus.
Marami nang mga eksperto ang naglabas ng iba’t ibang platform para maging repository ng datos. Ang kailangang gawin, piliin ang pinakamainam dito, at gumawa ng isang ecosystem ng pagtugon kung saan standard ang pagka-sentralisado.
Isa pa: Kung mali at buhol-buhol ang pag-input ng data, babagal ang validation; babagal din ang proseso ng decision-making. Halimbawa: Sa data na nakakalap, may discrepancy sa mga nagpositive at confirmed cases. May mahigit 113,000 cases ang nagpositive sa testing, ngunit nasa 80,000 pa lang nito ang confirmed cases. Ibig sabihin, kailangan talagang humabol ang verification, dahil maraming positive ang hindi agad naisasama sa opisyal na data.
Dapat magkaroon ng communications campaign para ang mga nagpapagamot mismo ang tumiyak na wastong impormasyon ang naitatala tungkol sa kanila. Malawak ang kakayahan ng pamahalaang magpalaganap ng impormasyon, kaya umaasa tayong magagawa ito sa lalong madaling panahon.
Ikalawa, at karugtong nito: Isama ang mga pamantasan at academic institutions para tumulong sa validation process ng DOH. Maraming gustong tumulong, pero may mga pagkukulang sa volunteer management process. Ilista ang mga handang tumulong at ang kanilang kakayahan, at agad na silang iugnay sa mga unit na nangangailangan ng tulong upang ma-maximize ang kakayahang ito.
Maraming paraan para ma-maximize ang mga gustong tumulong. Halimbawa na lang, puwede nilang pag-aralan ang surveillance at pooled testing: Igugrupo ang mga tao at itetest nang minsanan ang grupong ito. Kung nag-negative na, hindi na sila kailangang isa-isahin pa. Sa ganitong paraan, mas marami ang matetest, pero mas makakatipid sa mga testing kit.
Ikatlo, siguruhing mabilis ang turnover time ng mga COVID-19 tests. Alamin kung bakit nagkakabacklog, kung saang mga laboratoryo ito nagaganap, at tulungan silang makahabol. Sa ganitong paraan, on-time ding mahahabol ng mga contact tracers ang mga dapat pang i-test. Sa contact tracing, alam nating may mga model at teknolohiya nang gumagana, tulad na lang ng sa Baguio. Para wala nang kanya-kanya, tumukoy na tayo agad ng iisang platform at technology, iisang standard na proseso, at imungkahi sa mga LGU na ito ang gamitin kaysa magkanya-kanyang diskarte.
Ikaapat, ukol naman sa mga locally-stranded individuals: Nagpadala na tayo ng rekomendasyon sa kinauukulan na bigyan sila ng libreng swab test bago bumiyahe. Hinahanap din ang mas organisadong pagpo-proseso ng mga LSI—at hindi ‘yong napipilitan silang matulog sa semento o sa ilalim ng tulay, o nagsisiksikan at nalalagay sa mas matinding peligro ng exposure sa COVID. Kailangang maglaan ng maayos na lugar kung saan puwede silang maghintay ng biyahe nang may sapat na espasyo at kung saan din ine-enforce na minimum health standards. Dagdag pa rito, kailangan ding tutukan at bigyang-lakas ang mga LGU para pag-uwi ng mga LSI, magkakaroon sila ng maayos na pagkakakitaan. Puwede itong gawin through cash-for-work programs na partikular para sa mga LSI.
Ikalima: Sang-ayon tayo sa pagkakaroon ng isang “whole of nation approach.” Maisagawa sana ito higit pa sa pagkakaroon ng mga bagong posisyon, bansag, o titulo ng mga tauhan. Ang totoong whole of nation approach, maayos ang pangangasiwa at kumukumpas sa iisang direksyon. Aling direksyon, at sino ang kukumpas? Dapat public health professional na tunay na nakakaintindi ng problema: Pandemya ang ugat ng lahat ng suliranin ngayon. Kapag napigil ang pandemya, isa-isa na ring malulutas ang iba pang hamon, kasama na ang sa ekonomiya.
Ikaanim: Siguruhin ding iisa ang kumpas ng pampubliko at pribadong sektor. Bukod pa sa usapin ng data, pagdating din sa ayuda at sa procurement ng mga kagamitan, marami ang pagkakanya-kanya na kung maiiwasan ay magdudulot ng mas maliksing overall response mula sa lahat. Dapat nang bumuo ng risonableng consensus ayon sa iisang stratehiya, at gumalaw ang lahat nang walang pag-aatubili, pangingimi, o hadlang.
Ikapito: Pangunahin sa isang matibay na healthcare system ang pagpapalakas sa mga ospital. Siguruhin na equitable at sistematiko ang pagbubuhos ng resources sa mga ospital para makasabay sila sa demands ng pandemya. Kung sisilipin ang national data, mukhang hindi pa overburdened ang healthcare system. Pero iba ang sinasabi ng mga ospital na nakakasalamuha namin. Marami na silang kinakailangang tanggihan dahil wala nang espasyo. Natural lang na dapat isaayos ang sistema para makarating ang suporta sa mga lugar na pinaka nangangailangan nito.
